Voor de opleiding HBO-pedagogiek deed ik mijn afstudeeronderzoek over ‘buitenonderwijs’. Met Stichting Springzaad als opdrachtgever, kreeg het onderzoek uiteraard de toevoeging ‘buitenonderwijs op groene schoolpleinen’. Ik heb onderzocht wat maakt dat (op de 9 onderzochte scholen) leerkrachten wel of juist geen buitenlessen geven op hun groene schoolplein.
Mijn persoonlijke verwachting was dat leerkrachten buitenonderwijs wel leuk en aardig zouden vinden als manier van lesgeven, maar dat ze het weg zouden wuiven door tijdgebrek. Maar ze hebben er wel degelijk interesse in! Op alle scholen van de leerkrachten die ik gesproken heb, worden regelmatig lessen op het plein gegeven. Een belangrijke voorwaarde om buitenlessen voor te bereiden en uit te voeren is wel dat dit haalbaar moet zijn in de tijd. En laat dat nou net een issue zijn in het basisonderwijs.
Een interessant gegeven vind ik de nadruk op het moeten behalen van zo goed mogelijke leerresultaten. Die druk komt blijkbaar niet alleen vanuit de onderwijsinspectie maar ook van de ouders. Twee leerkrachten vertelden me dat het daardoor een grote stap is om buitenlessen te geven. Je moet er namelijk zeker van zijn dat de leerlingen met buitenlessen óók goede resultaten behalen. Wetenschappelijk bewijs toont aan: door buitenonderwijs verbeteren de leerprestaties zelfs. Nu moet die wetenschap nog wat bekender worden in ons landje.
Praktische belemmeringen die genoemd werden waren: ‘omdat het plein vaak bezet is om op te spelen en kan er daarom geen les op gegeven worden’, ‘het plein is te klein’, ‘we hebben geen werkplek op het plein’ of ‘we werken met tablets en die wil ik niet mee naar buiten nemen’. Deze zaken zijn met wat goede wil vaak wel op te lossen.
Sommige scholen die deelnamen aan het onderzoek hebben buitenonderwijs als regelmatige gehanteerde onderwijsmethode. De verhalen van die gepassioneerde docenten waren natuurlijk het leukst om te horen. Out of the box durven denken en daarnaar te durven handelen als team waren inspirerend! Het is te hopen dat steeds meer scholen deze richting op gaan.
Herfstige groetjes, Marieke Markvoort
https://www.springzaad.nl/wp-content/uploads/2023/10/Schermafbeelding-2023-10-24-om-00.16.49.png7761140secretariaathttps://www.springzaad.nl/wp-content/uploads/2019/11/1b-wit-zonder-tekst-216x300.pngsecretariaat2023-10-24 00:04:282023-10-30 19:45:04#92 Afstudeeronderzoek over buitenonderwijs
Het eerste buitenleslokaal, waar leerkrachten in de buitenlucht les kunnen geven, is een feit. In opdracht van de provincie Noord-Brabant heeft Petra Wevers, groencoach van KrachtigBuiten, dit bedacht. Voor het ontwerp werd samenwerking gezocht met architect Daan Bolier (Bolier Architecten).
Petra Wevers maakt zich sterk voor het buitenlesgeven als onderdeel van het dagelijks onderwijs en begeleidt scholen om hun schoolplein te vergroenen. Het is haar wens, als groencoach van KrachtigBuiten, dat scholen zo gemakkelijker en dus meer, zelfs in diverse weersomstandigheden, buiten lesgeven.
In het voorjaar schreef Schoolpleinen van de Toekomst een prijsvraag uit. Alle Brabantse scholen mochten meedoen. De belangstelling was groot, 70 inschrijvingen maar liefst. Tijdens de Nationale Buitenlesdag kregen de kinderen van de Eindhovense Wethouder van Eupenschool te horen dat ze het buitenleslokaal hadden gewonnen. Reden voor veel gejuich op het schoolplein en een extra leuke buitenles met Zapp presentatrice Janouk Kelderman. Het buitenleslokaal is uiteindelijk eind zomervakantie gebouwd.
Het ontwerp van het buitenleslokaal is duurzaam en natuur-inclusief. Het is ‘n deels overkapte buitenlesplek die opgaat in het groene schoolplein en voldoet aan de uitgangspunten van ‘Schoolpleinen van de Toekomst’: Avontuurlijk, Natuurlijk, Klimaatbestendig en Gezond.
Daan Bolier heeft de ideeën van Petra Wevers vertaald in dit cafetariamodel. Door de manier van schakelingen van daken, in de vorm van een blad, ontstaan er een of meerdere overdekte centrale buitenruimtes waar kinderen beschut tegen zon, wind of regen buiten educatief bezig kunnen zijn. Zo heeft een school de keuzevrijheid om naar behoefte het buitenleslokaal te bouwen op hun schoolplein. Dit ontwerp heeft ook een leerkrachtenmeubel, met afsluitbare kast en spoelbak. dat is aangesloten op water en elektra.
De banken zijn van opgestapelde, verlijmde oude stoeptegels en aangevuld met zitjes van boomstammen. Ook zijn er een krijtbord en een educatiebord, met de zoekplaat “Ontdek de dieren op en rondom het schoolplein’, gemonteerd. Natuurillustrator Jasper de Ruiter heeft dit educatiebord ontworpen waarop de dieren staan die onder begeleiding van Petra met kinderen van de Wethouder van Eupenschool bij elkaar zijn gespeurd. Ook heeft Petra Wevers met twee leerlingenraden gesproken over het ontwerp. Daaruit kwam het idee naar voren om buitenleskussentjes voor op de stenen banken te maken van oude boodschappentassen met natuurprints. Atelier UnIK uit Breda heeft dit idee uitgevoerd.
Voor deze pilot werd door Woetz Speeltoestellen een bouwpakket geleverd, met vier dakdelen, robinia palen en een leerkrachtenmeubel met afsluitbare kast met spoelbak en tafelblad. Uitvoerder Martijn Beljaars, van Braat Groenbeleving, heeft dit bouwpakket ter plekke in elkaar gezet.
Het buitenleslokaal is klimaatbestendig, omdat het kostbare regenwater wordt opgevangen door het groene dak en het overige regenwater in een regenton. Ook draagt dit bij aan meer biodiversiteit door de keuze van beplanting op het groene dak en de klimplanten die langs de robinia palen omhoog groeien. Het groene dak en later het begroeide pergola dak zorgen voor verkoeling tijdens warme zomerdagen.
Deze buitenlesplek is een inspirerend voorbeeld voor andere scholen die meer met de buitenruimte van hun school willen doen. Het is een plek waar kinderen op een speelse en educatieve manier in de frisse buitenlucht kennis en ervaringen op kunnen doen met natuur, maar waar ook zeker andere lessen in passen, waar ontdekkend en bewegend leren mogelijk is. IVN Natuureducatie maakte het buitenleslokaal compleet met een leskist en een scholingstraject ‘Je buitenruimte als rijke leeromgeving’.
Dit buitenleslokaal wordt rond de herfstvakantie feestelijk geopend in aanwezigheid van vertegenwoordigers van de gemeente Eindhoven en provincie Noord-Brabant
De technische tekeningen van het buitenlokaal zijn gratis te downloaden op de site van ‘Schoolpleinen van de Toekomst’. Petra hoopt dat veel scholen hiervan gebruik gaan maken. Als groencoach begeleidt zij de scholen graag bij het tot stand komen bij het verdere vergroenen en realiseren van een buitenleslokaal op het schoolplein. U kunt hiervoor contact met haar opnemen via www.KrachtigBuiten.nl .
Zie hier een publicatie van de Provincie Noord-Brabant:
En dit in de nieuwsbrief van Natuur en Samenleving. Helaas staat hier dat het al geopend is, maar dat vindt later plaats als het educatiebord is geplaatst, de banken gelijmd zijn en de kussentjes geleverd.
Tekst: Petra Wevers en Ity Busstra
https://www.springzaad.nl/wp-content/uploads/2023/10/WhatsApp-Image-2023-09-25-at-16.13.39.jpeg11522048secretariaathttps://www.springzaad.nl/wp-content/uploads/2019/11/1b-wit-zonder-tekst-216x300.pngsecretariaat2023-10-20 18:50:412023-10-23 08:43:34#92 De waarde van een buitenleslokaal
Van 07 tot 09 juni jl vond de tweede bijeenkomst van de internationale onderzoekssamenwerking ‘CoolSchools’ plaats, deze keer in de ‘Académie du Climat’ in hartje Parijs. De gemeente stelt dit statige historische gebouw de laatste jaren beschikbaar als openbaar centrum voor kennisontwikkeling en broedplaats voor initiatieven op het gebied van Biodiversiteit en Klimaat.
Op de eerste dag kwam alleen het consortium van het onderzoeksproject bijeen om de voortgang en eerste resultaten uit te wisselen en de verdere planning te bespreken. Dit consortium met vertegenwoordigers van de deelnemende Universiteiten en organisaties is ondertussen uitgegroeid tot ruim 30 onderzoekers en externe deskundigen uit Spanje, Frankrijk, België, Servië en Nederland. Op de tweede en derde dag waren ook gasten welkom op een openbare conferentie met als thema Schoolpleinen en biodiversiteit: From greening schoolyards to urban biodiversity, het onderzoeksonderwerp van de gastuniversiteit ‘Université Paris Cité’ en de gemeente Parijs. Op dag twee werd tijdens verschillende lezingen de ecologische waarde en potentie van schoolpleinen belicht en in de ruimere context van de ecologische structuur van de stad Parijs geplaatst. In de middag werd dit verder verruimd naar de internationale context met lezingen over projecten en ervaringen uit Italië/ Rome en nieuwste projecten van Learning through landscapes uit Engeland. Sigrun Lobst, vertegenwoordiger van het Nederlandse team, leverde een bijdrage met een lezing over eigen ervaringen en een overzicht over de situatie en ontwikkelingen in Duitsland en Nederland. In de middag was er een presentatie van het Parijse Groene schoolpleinenproject OASIS en een excursie naar twee voorbeeld scholen.
Op de laatste dag kwam het thema beleid aan de orde en werd gekeken naar de situatie van de Urban ecology policy in Europe, naar obstakels en mogelijkheden voor een betere inbedding van het Groene schoolpleinen-beleid in de grotere context. Afsluitend deelde Anne Theuri van de ‘National Environmental Management Authority’ van Kenya nog haar ervaringen via een online lezing over de vergroening van de schoolomgeving in Kenya. Het hele programma liet de grote kracht en breedte potentie zien, die de golf van de vergroening van de schoolomgeving ondertussen wereldwijd heeft bereikt. Iedereen reisde daarom weer terug naar zijn eigen (werk)plek gesterkt door inspiratie en nieuwe kennis en de kracht van de uitwisseling met mensen die zich voor dezelfde doelen inzetten. In 2024 zal de komende ‘CoolSchools’-bijeenkomst plaatsvinden in Rotterdam. In een van de komende Nieuwsbrieven zullen we daar meer over vertellen.
Lees & kijk verder: Samenvatting van de bijeenkomst en ander informatie op de website van het project COOLSCHOOLS.
Fabiola Frattini (University of Rome) – filmpje over de opening van een tiny forest in Rome met een interessante aanpak en stemmen van betrokken kinderen.
Een inkijkje in het spelenderwijs, vrij onderwijs in Freiburg, Duitsland
Voor het tweede jaar op rij verzorgde Pjotr Timmerman vanuit Stichting Springzaad een complete speelervaring in het bijzondere Freiburg. Een op het eerste gezicht mooi, kleinere stad van ongeveer 230 duizend inwoners dat, op de uitzonderlijk frisse lucht na, niet zo onderscheidend leek. Totdat we al snel in de eco-wijk Vauban aankwamen en onze gepassioneerde reisleider begon te vertellen over het ontstaan van de in groen gedoopte stad. Over hoe het kan dat deze autoarme stad haar focus op welzijn en balans heeft gelegd en hoe het kan dat biodiversiteit en ‘vallen en opstaan’ zo geïntegreerd zijn in het onderwijs.
Figuur 1: Freiburg
Na een tripje van ongeveer vijftien minuten in een klassieke tram van het centraal station naar Vauban, de wijk die dit weekend in het middelpunt van onze aandacht lag, waren we aangekomen bij een aantal omgebouwde Franse kazernes. De manier waarop deze zijn omgetoverd is typerend voor Vauban. Ik denk dat Pjotr daarom expres een halte te laat uitstapte, zodat we door zijn uitleg allemaal op de hoogte waren van de bewonersparticipatie waarmee deze stad tot stand is gekomen.
Figuur 2: Trambaan Vauban
Na de Tweede Wereldoorlog was er naast een hoop puin, ook armoe overgebleven. De nood qua onderdak was groot, maar omdat er weinig middelen beschikbaar waren ging de wederopbouw traag. Een stel creatieve koppen realiseerde zich dat ze het allemaal samen moesten doen en stelde voor dat als de overheid nou bouwmaterialen aanleverde, de bewoners in spe, toen nog krakers, de handen uit de mouwen zouden steken. Deze aanpakkers hebben het uitstekend gedaan en hebben onder andere de barakken omgetoverd van bouwval naar bouwplaats naar bijzondere behuizing.
Dit is een van de beginselen van een linkse beweging waarbij veel aandacht is voor leefbaarheid, mentale gezondheid en enorm veel natuur. Nu is deze beweging uitgegroeid tot een politiek bolwerk van de partij Bündnis 90/Die Grünen (te vergelijken met GroenLinks) en heeft het de stad omgetoverd tot een idyllische samenleving die eeuwig in balans lijkt te zijn. De stad straalt volledige rust uit terwijl het tegelijkertijd enorm in ontwikkeling is, zowel op het gebied van natuurintegratie als op het gebied van kennis.
Figuur 3: Een stukje Vauban uit de anarchistische tijd
De stad kent vijf universiteiten; twee relatief kleine christelijke universiteiten, een universiteit voor muziek, een grote allround universiteit met meer dan 25.000 studenten en een vijfde voor pedagogische wetenschappen. De laatste telt maar liefst 5 duizend studenten. In deze groene stadsoase ligt een enorme nadruk op het optimaliseren van de ontwikkelingsjaren. Dat is te zien in de talloze ‘Kita’s, ‘Schulen’ en opvangcentra waar kinderen, mensen met een beperking (of als je echt graag wilt jij ook) terecht kunnen. In veel van deze instellingen staan natuurlijk spelen en leren door te ervaren centraal.
Figuur 4: Kinderabenteuerhof
Figuur 5: Publicatie: Spiel doch mal draussen …
Als gekke Hollanders konden we het maar niet geloven. Hoe kan dat goed gaan? Dat mogen ze allemaal zelf? Op eigen initiatief? En dan zonder toezicht? Maar…, maar… Deze kinderen zijn nog geen twaalf jaar oud en ze mogen zelf vuur maken, hutten bouwen met hamers en spijkers, in bomen klimmen zonder valondergrond. “Ja, ja” was telkens het antwoord “als je de kinderen het vertrouwen geeft, dan gaan ze daar ook verantwoordelijk mee om. Tuurlijk valt er wel eens eentje, maar wij zijn het er hier allemaal over eens dat we liever een gebroken been hebben dan een gebroken ziel.”
Figuur 6: Een door een kind gebouwde hut, rondom een basaal ‘frame’.
Figuur 7. Dhr. Bohnacker van WERKI vertelt zijn verhaal.
Het zit ingebakken in de onderwijscultuur van Freiburg, dat een kind leert door te ervaren. Zo waren we te gast bij de Staudinger-gesamtschule waar kinderen samen met ouders en leerkrachten allerlei gebouwen rondom de school realiseren, in de moestuinenwerken, kunst creëren, pizzaovens maken en evenals enorm taaie ‘Flammkuchen’ ????. Het creëert een gemoedelijke sfeer waarin je het gevoel krijgt dat alles kan en mag en niets moet. Het draagt bij aan het gevoel van creatieve vrijheid en al helemaal aan de brede ontwikkeling van de kinderen.
Bij de vraag wat dit doet met de algehele school performance van de kinderen, antwoordt de oprichter van de WERKI (een plek waar kinderen tijdens en na school terecht kunnen om o.a. hutten te bouwen) dat de kinderen relatief vaker in atheneum- en gymnasiumklassen floreren. Hij weet uit ervaring, dat het buitenwerk noodzakelijke ruimte vrijmaakt in de geest voor optimale concentratie en dus productiviteit binnen de muren van het leslokaal.
Er is steeds meer wetenschappelijk onderzoek die dit onderbouwt. Het voert te ver om daar in dit verslag dieper op in te gaan. Veel van de deelnemers zullen het vanuit hun beroepspraktijk als ontwerper en aanlegger van groene speelplekken, wel kunnen bevestigen. Het zou prachtig zijn om dit mooie voorbeeld in Vauban als inspiratie mee te nemen en over te brengen naar de toch wat krampachtiger lage landen. Terugkijkend zouden wij onszelf zeker af moeten vragen wat kan ik doen om mijn onze (toekomstige) kinderen een vrijere, fijnere, groenere, gezondere, leerzamere, leefbaardere opvoeding en ontwikkeling te bieden? Wij als deelnemers aan deze excursie, hebben op onze wijze ook vast een groene groeispurt doorgemaakt!
Auteur: Loek Langeveld Bedrijf: De Twee Heren Email: loek@detweeheren.nl Foto:
https://www.springzaad.nl/wp-content/uploads/2022/12/PA141275.jpg480640secretariaathttps://www.springzaad.nl/wp-content/uploads/2019/11/1b-wit-zonder-tekst-216x300.pngsecretariaat2023-07-07 16:12:202023-07-10 12:00:33#91 Leren door te ervaren
