Een inkijkje in het spelenderwijs, vrij onderwijs in Freiburg, Duitsland

Voor het tweede jaar op rij verzorgde Pjotr Timmerman vanuit Stichting Springzaad een complete speelervaring in het bijzondere Freiburg. Een op het eerste gezicht mooi, kleinere stad van ongeveer 230 duizend inwoners dat, op de uitzonderlijk frisse lucht na, niet zo onderscheidend leek. Totdat we al snel in de eco-wijk Vauban aankwamen en onze gepassioneerde reisleider begon te vertellen over het ontstaan van de in groen gedoopte stad. Over hoe het kan dat deze autoarme stad haar focus op welzijn en balans heeft gelegd en hoe het kan dat biodiversiteit en ‘vallen en opstaan’ zo geïntegreerd zijn in het onderwijs. 

Figuur 1: Freiburg

Na een tripje van ongeveer vijftien minuten in een klassieke tram van het centraal station naar Vauban, de wijk die dit weekend in het middelpunt van onze aandacht lag, waren we aangekomen bij een aantal omgebouwde Franse kazernes. De manier waarop deze zijn omgetoverd is typerend voor Vauban. Ik denk dat Pjotr daarom expres een halte te laat uitstapte, zodat we door zijn uitleg allemaal op de hoogte waren van de bewonersparticipatie waarmee deze stad tot stand is gekomen. 

Figuur 2: Trambaan Vauban

Na de Tweede Wereldoorlog was er naast een hoop puin, ook armoe overgebleven. De nood qua onderdak was groot, maar omdat er weinig middelen beschikbaar waren ging de wederopbouw traag. Een stel creatieve koppen realiseerde zich dat ze het allemaal samen moesten doen en stelde voor dat als de overheid nou bouwmaterialen aanleverde, de bewoners in spe, toen nog krakers, de handen uit de mouwen zouden steken. Deze aanpakkers hebben het uitstekend gedaan en hebben onder andere de barakken omgetoverd van bouwval naar bouwplaats naar bijzondere behuizing. 

Dit is een van de beginselen van een linkse beweging waarbij veel aandacht is voor leefbaarheid, mentale gezondheid en enorm veel natuur. Nu is deze beweging uitgegroeid tot een politiek bolwerk van de partij Bündnis 90/Die Grünen (te vergelijken met GroenLinks) en heeft het de stad omgetoverd tot een idyllische samenleving die eeuwig in balans lijkt te zijn. De stad straalt volledige rust uit terwijl het tegelijkertijd enorm in ontwikkeling is, zowel op het gebied van natuurintegratie als op het gebied van kennis. 

Figuur 3: Een stukje Vauban uit de anarchistische tijd

De stad kent vijf universiteiten; twee relatief kleine christelijke universiteiten, een universiteit voor muziek, een grote allround universiteit met meer dan 25.000 studenten en een vijfde voor pedagogische wetenschappen. De laatste telt maar liefst 5 duizend studenten. In deze groene stadsoase ligt een enorme nadruk op het optimaliseren van de ontwikkelingsjaren. Dat is te zien in de talloze ‘Kita’s, ‘Schulen’ en opvangcentra waar kinderen, mensen met een beperking (of als je echt graag wilt jij ook) terecht kunnen. In veel van deze instellingen staan natuurlijk spelen en leren door te ervaren centraal.

Figuur 4: Kinderabenteuerhof

Figuur 5: Publicatie: Spiel doch mal draussen …

Als gekke Hollanders konden we het maar niet geloven. Hoe kan dat goed gaan? Dat mogen ze allemaal zelf? Op eigen initiatief? En dan zonder toezicht? Maar…, maar… Deze kinderen zijn nog geen twaalf jaar oud en ze mogen zelf vuur maken, hutten bouwen met hamers en spijkers, in bomen klimmen zonder valondergrond. “Ja, ja” was telkens het antwoord “als je de kinderen het vertrouwen geeft, dan gaan ze daar ook verantwoordelijk mee om. Tuurlijk valt er wel eens eentje, maar wij zijn 
het er hier allemaal over eens dat we liever een gebroken been hebben dan een gebroken ziel.”

Figuur 6: Een door een kind gebouwde hut, rondom een basaal ‘frame’. 

Figuur 7. Dhr. Bohnacker van WERKI vertelt zijn verhaal.

Het zit ingebakken in de onderwijscultuur van Freiburg, dat een kind leert door te ervaren. Zo waren we te gast bij de Staudinger-gesamtschule waar kinderen samen met ouders en leerkrachten allerlei gebouwen rondom de school realiseren, in de moestuinenwerken, kunst creëren, pizzaovens maken en evenals enorm taaie ‘Flammkuchen’ ????. Het creëert een gemoedelijke sfeer waarin je het gevoel krijgt dat alles kan en mag en niets moet. Het draagt bij aan het gevoel van creatieve vrijheid en al helemaal aan de brede ontwikkeling van de kinderen.

Bij de vraag wat dit doet met de algehele school performance van de kinderen, antwoordt de oprichter van de WERKI (een plek waar kinderen tijdens en na school terecht kunnen om o.a. hutten te bouwen) dat de kinderen relatief vaker in atheneum- en gymnasiumklassen floreren. Hij weet uit ervaring, dat het buitenwerk noodzakelijke ruimte vrijmaakt in de geest voor optimale concentratie en dus productiviteit binnen de muren van het leslokaal.

Er is steeds meer wetenschappelijk onderzoek die dit onderbouwt. Het voert te ver om daar in dit verslag dieper op in te gaan. Veel van de deelnemers zullen het vanuit hun beroepspraktijk als ontwerper en aanlegger van groene speelplekken, wel kunnen bevestigen. Het zou prachtig zijn om dit mooie voorbeeld in Vauban als inspiratie mee te nemen en over te brengen naar de toch wat krampachtiger lage landen. Terugkijkend zouden wij onszelf zeker af moeten vragen wat kan ik doen om mijn onze (toekomstige) kinderen een vrijere, fijnere, groenere, gezondere, leerzamere, leefbaardere opvoeding en ontwikkeling te bieden? Wij als deelnemers aan deze excursie, hebben op onze wijze ook vast een groene groeispurt doorgemaakt!

Auteur: Loek Langeveld
Bedrijf: De Twee Heren
Email: loek@detweeheren.nl 
Foto: 

Nieuwe cursus van Springzaad om scholen hierbij te helpen

Er worden op dit moment gelukkig veel groene schoolpleinen in Nederland aangelegd. Helaas zien wij dat scholen, na de aanleg denken ”Het is klaar!”. Een groenschoolplein heeft echter onderhoud nodig. Het plein verandert met de jaren en door het gebruik.  Wij zien vaak dat de pleinen achteruitgaan door slecht onderhoud. Er ontstaan schoolpleinen met veel kale plekken, tot zelfs schoolpleinen met wateroverlast. Er is te weinig kennis, te weinig budget of het wordt niet goed georganiseerd. 

Om scholen hierbij te helpen en de hovenier erbij te ondersteunen heeft Springzaad een online beheercursus gemaakt. Bij het maken van de cursus hebben we steeds de belangrijkste regel in gedachte genomen: Denk logisch na. Want sommige problemen zijn geen problemen maar horen bij natuurlijk spelen. 

De cursus behandelt alle aspecten van het onderhoud, waar je aan moet denken, hoe je het onderhoud kan organiseren op je school, wie je erbij kan betrekken. 

De cursus bestaat uit vier modules met daarin korte video’s over deze onderwerpen:

• 1: Wat moet er gebeuren?
• 2: Hoe houd je het groen?
• 3: Hoe regel je het onderhoud?
• 4: Veel voorkomende problemen

De gemeente Rotterdam heeft de realisatie gefinancierd. De partners Speelnatuur (Suzanne van Ginneken) en atelier Ondertussen (Annemiek Bongers) hebben de cursus voor ons gemaakt. 

We hopen dat veel scholen het onderhoud gelijk goed gaan aanpakken, zodat de pleinen mooi blijven in de toekomst. 

Ben je betrokken bij een groen schoolplein en wil je ze hierin advies geven, dan kun je ze wijzen op de site van Springzaad voor meer informatie:

https//springzaad.nl/cursussen

of op de site van Speelnatuur:

https://speelnatuur.nl/onderhoud-groen-schoolplein/