#91 Leren door te ervaren

, , ,

Een inkijkje in het spelenderwijs, vrij onderwijs in Freiburg, Duitsland

Voor het tweede jaar op rij verzorgde Pjotr Timmerman vanuit Stichting Springzaad een complete speelervaring in het bijzondere Freiburg. Een op het eerste gezicht mooi, kleinere stad van ongeveer 230 duizend inwoners dat, op de uitzonderlijk frisse lucht na, niet zo onderscheidend leek. Totdat we al snel in de eco-wijk Vauban aankwamen en onze gepassioneerde reisleider begon te vertellen over het ontstaan van de in groen gedoopte stad. Over hoe het kan dat deze autoarme stad haar focus op welzijn en balans heeft gelegd en hoe het kan dat biodiversiteit en ‘vallen en opstaan’ zo geïntegreerd zijn in het onderwijs. 

Figuur 1: Freiburg

Na een tripje van ongeveer vijftien minuten in een klassieke tram van het centraal station naar Vauban, de wijk die dit weekend in het middelpunt van onze aandacht lag, waren we aangekomen bij een aantal omgebouwde Franse kazernes. De manier waarop deze zijn omgetoverd is typerend voor Vauban. Ik denk dat Pjotr daarom expres een halte te laat uitstapte, zodat we door zijn uitleg allemaal op de hoogte waren van de bewonersparticipatie waarmee deze stad tot stand is gekomen. 

Figuur 2: Trambaan Vauban

Na de Tweede Wereldoorlog was er naast een hoop puin, ook armoe overgebleven. De nood qua onderdak was groot, maar omdat er weinig middelen beschikbaar waren ging de wederopbouw traag. Een stel creatieve koppen realiseerde zich dat ze het allemaal samen moesten doen en stelde voor dat als de overheid nou bouwmaterialen aanleverde, de bewoners in spe, toen nog krakers, de handen uit de mouwen zouden steken. Deze aanpakkers hebben het uitstekend gedaan en hebben onder andere de barakken omgetoverd van bouwval naar bouwplaats naar bijzondere behuizing. 

Dit is een van de beginselen van een linkse beweging waarbij veel aandacht is voor leefbaarheid, mentale gezondheid en enorm veel natuur. Nu is deze beweging uitgegroeid tot een politiek bolwerk van de partij Bündnis 90/Die Grünen (te vergelijken met GroenLinks) en heeft het de stad omgetoverd tot een idyllische samenleving die eeuwig in balans lijkt te zijn. De stad straalt volledige rust uit terwijl het tegelijkertijd enorm in ontwikkeling is, zowel op het gebied van natuurintegratie als op het gebied van kennis. 

Figuur 3: Een stukje Vauban uit de anarchistische tijd

De stad kent vijf universiteiten; twee relatief kleine christelijke universiteiten, een universiteit voor muziek, een grote allround universiteit met meer dan 25.000 studenten en een vijfde voor pedagogische wetenschappen. De laatste telt maar liefst 5 duizend studenten. In deze groene stadsoase ligt een enorme nadruk op het optimaliseren van de ontwikkelingsjaren. Dat is te zien in de talloze ‘Kita’s, ‘Schulen’ en opvangcentra waar kinderen, mensen met een beperking (of als je echt graag wilt jij ook) terecht kunnen. In veel van deze instellingen staan natuurlijk spelen en leren door te ervaren centraal.

Figuur 4: Kinderabenteuerhof

Figuur 5: Publicatie: Spiel doch mal draussen …

Als gekke Hollanders konden we het maar niet geloven. Hoe kan dat goed gaan? Dat mogen ze allemaal zelf? Op eigen initiatief? En dan zonder toezicht? Maar…, maar… Deze kinderen zijn nog geen twaalf jaar oud en ze mogen zelf vuur maken, hutten bouwen met hamers en spijkers, in bomen klimmen zonder valondergrond. “Ja, ja” was telkens het antwoord “als je de kinderen het vertrouwen geeft, dan gaan ze daar ook verantwoordelijk mee om. Tuurlijk valt er wel eens eentje, maar wij zijn 
het er hier allemaal over eens dat we liever een gebroken been hebben dan een gebroken ziel.”

Figuur 6: Een door een kind gebouwde hut, rondom een basaal ‘frame’. 

Figuur 7. Dhr. Bohnacker van WERKI vertelt zijn verhaal.

Het zit ingebakken in de onderwijscultuur van Freiburg, dat een kind leert door te ervaren. Zo waren we te gast bij de Staudinger-gesamtschule waar kinderen samen met ouders en leerkrachten allerlei gebouwen rondom de school realiseren, in de moestuinenwerken, kunst creëren, pizzaovens maken en evenals enorm taaie ‘Flammkuchen’ ????. Het creëert een gemoedelijke sfeer waarin je het gevoel krijgt dat alles kan en mag en niets moet. Het draagt bij aan het gevoel van creatieve vrijheid en al helemaal aan de brede ontwikkeling van de kinderen.


Bij de vraag wat dit doet met de algehele school performance van de kinderen, antwoordt de oprichter van de WERKI (een plek waar kinderen tijdens en na school terecht kunnen om o.a. hutten te bouwen) dat de kinderen relatief vaker in atheneum- en gymnasiumklassen floreren. Hij weet uit ervaring, dat het buitenwerk noodzakelijke ruimte vrijmaakt in de geest voor optimale concentratie en dus productiviteit binnen de muren van het leslokaal.

Er is steeds meer wetenschappelijk onderzoek die dit onderbouwt. Het voert te ver om daar in dit verslag dieper op in te gaan. Veel van de deelnemers zullen het vanuit hun beroepspraktijk als ontwerper en aanlegger van groene speelplekken, wel kunnen bevestigen. Het zou prachtig zijn om dit mooie voorbeeld in Vauban als inspiratie mee te nemen en over te brengen naar de toch wat krampachtiger lage landen. Terugkijkend zouden wij onszelf zeker af moeten vragen wat kan ik doen om mijn onze (toekomstige) kinderen een vrijere, fijnere, groenere, gezondere, leerzamere, leefbaardere opvoeding en ontwikkeling te bieden? Wij als deelnemers aan deze excursie, hebben op onze wijze ook vast een groene groeispurt doorgemaakt!

Auteur: Loek Langeveld
Bedrijf: De Twee Heren
Email: loek@detweeheren.nl 
Foto: 

Uitnodiging fietsexcursie Highlights Amsterdam 16 juni 2023

,

Fiets mee langs groene schoolpleinen en speelnatuurplekken van Amsterdam Zuid tot Osdorp

Uitnodiging fietsexcursie Highlights Amsterdam Downloaden
Meld je hier aan voor de fietsexcursie naar Amsterdam

Stop eens wat grond in je mond

, ,

Auteur: Harrie Kiekebosch Communicatie

Om ons immuunsysteem actief te houden, moeten we het voeden!

De spelmakers + ruimtedenkers van OBB hebben er een zwaarwegend argument bij om veel meer groen in de buitenruimte te creëren: in de grond zitten miljarden bacteriën die ons gezond houden. Bac2nature heeft daar veel kennis over: er is een regelrechte connectie met micro-organismen in de grond en de kwaliteit van ons immuunsysteem.


OBB Spelmakers + Ruimtedenkers is adviesbureau voor bewegen, spelen, sporten en ontmoeten (BOSS) in de openbare ruimte. Want spelen is leuk, sporten gezond en ontmoeten belangrijk. Door veranderend klimaat en teruglopende biodiversiteit is een groene buitenruimte nog veel belangrijker geworden. Je gaat hittestress tegen en je verkleint de overlast van stortbuien. Dankzij de kennis van Marco van Es, Advisor in healthy microbes van Bac2nature is er nóg een argument voor groene buitenruimte bijgekomen: het is ook voor ons immuunsysteem veel beter.

Johan Oost van OBB: “de tijd dat we met pek en veren werden afgevoerd als we een groen schoolplein voorstelden en dat dan ook nog eens voor de hele wijk open wilden stellen, die ligt nu wel achter ons. Als we beleidsmakers kunnen overtuigen dat het ook de gezondheid van het individu en van de samenleving ten goede komt, dan kunnen we echt stappen gaan maken!”

Veel meer kennis over micro-organismen
Van Es: “We hebben de laatste jaren in hoog tempo veel meer ontdekt over het belang van micro-organismen op het functioneren van bijvoorbeeld onze darmen. Vroeger had je een microscoop en Petri-schaaltjes nodig om de wereld van bacteriën te onderzoeken, sinds we op DNA-niveau kunnen kijken, zijn de mogelijkheden voor onderzoek enorm gegroeid. Dat heeft onder andere de kennis opgeleverd dat er een duizelingwekkende verscheidenheid aan micro-organismen op bijvoorbeeld onze huid en in de darmen zit. Ter vergelijk: de wettelijk toegestane soorten bacteriën die we aan ons voedsel toe mogen voegen is daar maar vier procent van.”

Die andere 96 procent moeten we niet negeren, volgens van Es. Vraag is nu: hoe krijgen we die binnen. En het antwoord is helemaal niet ingewikkeld: we moeten meer in contact komen met de natuur, meer in het zand spelen, groene parken in de stad, planten op kantoor en rauwe groente en fruit eten.

Johan Oost van OBB: “Eigenlijk moeten bacteriën een nutsvoorziening worden!”

Van Es: “Doordat we dichter op elkaar zijn gaan wonen kunnen ziekteverwekkers makkelijker worden overgedragen. Dus die anderhalve meter afstand tegen corona helpt! En salmonella moet je ook voorkomen. Je moet hoge concentraties ziekteverwekkers vermijden. Tegen die snelheid van verspreiden helpt hygiëne.
Maar aan de andere kant moet je er ook voor waken niet meer met de natuur in contact te komen. Want daar halen we een belangrijk deel van de bacteriën die we nodig hebben voor ons goed werkende immuunsysteem vandaan.”

Voedsel en leefomgeving
Van Es onderscheidt twee domeinen om dat immuunsysteem via contact met micro-organismen optimaal te ontwikkelen: ons voedsel en onze leefomgeving.
Op gebied van voedsel initieerde Bac2nature onderzoeken met de Universiteit van Maastricht, de Vrij Universiteit en het Louis Bolk instituut naar een positief gezondheidseffect van het eten van verse, rauwe groentes en fruitsoorten die geteeld zijn op een bodem met een rijk microbioom. Vraag één is of gewassen die geteeld zijn op de volle grond een hogere diversiteit aan micro-organismen bevatten dan degene die op substraat zijn geteeld. Vraag twee is in welke mate deze micro-organismen in de dunne darm komen. Deze onderzoeken zouden de opmaat kunnen zijn naar een mogelijk bewijs dat gewassen die zijn geteeld in een hogere biodiversiteit nog meer bijdragen aan onze gezondheid.

Op gebied van de leefomgeving is al heel wat meer onderzoek gedaan. In borstvoeding van vrouwen die in een groene omgeving wonen zit een aanzienlijk hogere diversiteit aan prebiotica dan wanneer de jonge moeder op een grotere afstand van natuur leeft. Als in een callcenter jouw desk dicht bij een groene ademende planten-wand staat kun je dat terugvinden in je immuunsysteem. Met buitenspelen is het niet anders: kinderen die vaak in een meer natuurlijke omgeving spelen, ontwikkelen een beter microbioom.

Weg met rubberen tegels en kunstgras
Daar ligt dus een schone taak voor beleidsmakers. Advies van de spelmakers en ruimtedenkers van OBB: haal die rubberen tegels onder speeltoestellen weg en leg er gewoon valdempend zand onder. Dat breekt de val ook, zand kan niet kapot en is dus ook gezonder!

Madeleine Frelier van OBB: “Voor mijn kinderen zijn de groene plekjes in de stad altijd favoriet!”

Madeleine Frelier van OBB: “Natuur heeft te weinig waarde. Een parkeerplaats gaat voor. Maar meer en meer blijkt dat dus onterecht. We zijn graag in het groen. Groen is een middel tegen hittestress en extreem veel water, gevolgen van de klimaatverandering. Groen is dus ook goed voor ons immuunsysteem! Dat is misschien wel de katalysator in het vergroeningsproces. Laten we speelbosjes aan gaan planten in plaats van groen op te offeren. Voor mijn kinderen zijn de groene plekken in de stad altijd favoriet!”

Johan Oost: “Ook dat kunstgras kan wel weg. En als er ergens iets verhard moet worden, maak er dan ook altijd een kuil bij waar water in komt te staan. Zul je zien dat kinderen met van die rode laarsjes aan juist dáár in gaan spelen! En moestuintjes in het park, zodat de combinatie van groene leefomgeving en gezonde groenten samengaan.”

Marco van Es van Bac2Nature: “Het heeft zeer waarschijnlijk een evolutionaire reden dat kinderen in hun eerste 1000 dagen graag grond in de mond stoppen.”

Kinderen stoppen graag grond in de mond
Voor Marco van Es is de quick win dat beleidsmakers op zijn minst de kennis hebben van het effect van micro-organismen in de grond op de kwaliteit van ons immuunsysteem. “Als je kinderen terugzet in de natuur, stoppen ze automatisch grond in de mond. Wel 20 tot 30 gram per dag! Dat heeft waarschijnlijk een evolutionaire reden. Als dat gezonde grond is, gaat het wel om 1000 miljard bacteriën, 10 duizenden soorten. Die hebben allemaal effect op het functioneren van onze darmen, onze ademhaling, zelfs positief effect op angststoornissen en depressies. Kinderen op een school met een natuurlijk speelplein hebben significant meer soorten bacteriën in hun darmen en zijn daarom gezonder!

In het rijtje rust, regelmaat en reinheid is het dus de hoogste tijd anders om te gaan met reinheid, op weg naar een gezonder immuunsysteem en een gezondere groenere samenleving.”

Marco van Es (Bac2nature) en Madeleine Frelier (OBB Spelmakers + Ruimtedenkers) verzorgen een lezing over dit onderwerp op de Nationale KlimaatExpo in Houten. De expo is op 19 en 20 april. De lezing is op 20 april van 11.45 uur tot 12.10 uur in het Innovatietheater.

Verslag training Drenthe jan 2023 “De kunst van een groen schoolplein”

, ,

Door Agnes Bakker (IVN/ Terra) Foto’s Agnes Bakker en Anno Kuindersma ( Anno2000)

Vorig jaar rond deze tijd maakte ik kennis met Jos van den Akker vanuit mijn werk bij IVN, Instituut voor natuureducatie. Tijdens het gesprek dat ik met Jos en zijn medewerker Agnes had, kwam naar voren dat goede cursussen rondom ecologisch hovenieren, biodiversiteit, aanleg van echte groene schoolpleinen etc. praktisch nooit in het Noorden zijn en dan mensen uit het Noorden dus altijd daarvoor af moeten reizen naar het Westen.  Na dat gesprek dacht ik, dat kan anders!

Ik nam contact op met Springzaad en samen maakten we een plan.

Vanuit IVN was ik toen projectleider van het project “Schoolpleinenrevolutie Drenthe”, waar IVN samen met SportDrenthe en Stichting Kunst & Cultuur het initiatief voor hebben genomen en de Provinciale Staten van de Provincie Drenthe de middelen voor beschikbaar hebben gesteld. 

Ik vond het geven van een cursus aan hoveniers uit Noord Nederland gekoppeld aan schoolpleinen die echt een verrijking voor de school en de omgeving zijn hier heel goed bij aansluiten! De betrokken ambtenaar Mark Ronda vanuit de provincie vond dit ook en maakte hiervoor een potje vrij. Zo konden we de cursus tegen een gereduceerd tarief aanbieden. Dat hier behoefte aan is in Noord-Nederland werd al snel duidelijk, want we kregen erg veel aanmeldingen. We hebben zelfs een stop moeten invoeren. 

Op 9 januari was er een online aftrap en op 27 januari hadden we een vol (27 deelnemers) klaslokaal dat Terra Assen beschikbaar stelde.  Hoveniers, leerkrachten, medewerkers van schoolbesturen, ontwerpers en NME-professionals namen deel aan deze cursus die werd gegeven door de bevlogen Anno Kuindersma . 

Hieronder een aantal reacties na afloop;

* zo fijn om met mensen uit onze eigen regio deel te kunnen nemen aan een cursus van Springzaad. Zo heb ik een beter beeld gekregen van wie hierop actief is en kunnen we elkaar makkelijker vinden. 

* heel veel nieuwe ideeën en inspiratie opgedaan.  

* de combinatie van mensen met kennis van groen en mensen met kennis van pedagogiek heb ik als erg waardevol ervaren.

* de verschillende invalshoeken gedurende deze dag waren zeer nuttig.

* de pleinen bezoeken en dat ook de kinderen er zelf over vertelden, wat het plein ze brengt, hebben mij goede inzichten gegeven voor het ontwerpen van pleinen. 

* ik zal het fijn vinden om elkaar vaker te zien en dat er vaker bijeenkomsten worden georganiseerd met meer verdieping op bepaalde thema’s.  Ik reed gisteren tevreden naar huis. Het is fijn dat wanneer je ergens je tanden in hebt gezet, dat het dan ook een succes wordt! Niet voor mijzelf, maar voor al die kinderen die straks in een groene schoolomgeving verrijkt onderwijs krijgen! Want daar doen we het tenslotte voor, voor hun toekomst.