Door: Marjan Deurloo

Vrijdag 11 maart heeft wethouder Marcel Companjen op Vrije School Valentijn in Harderwijk het vignet ‘Groene Schoolpleinen’ uitgereikt. In juni 2010 werd het groene speelplein geopend door de burgemeester. De transformatie van grijs naar groen schoolplein was toen voltooid. Twee en een half jaar lang hebben meer dan in totaal honderd ouders eraan gewerkt onder leiding van ondergetekende en Ingrid Klooster. Ook Paul van Eerd heeft een bijdrage geleverd door de begeleiding van de bouw van het amfitheater en de waterspeelplaats op zich te nemen.

Nu, twaalf jaar later, heeft het plein een volwassen groene uitstraling. De destijds aangelegde bosjes waren dunne staakjes van 1m hoog. Nu zijn er stukken ‘jungle’ op het plein, waarin je als kind heerlijk kunt verdwijnen, spelen met takken, hutten bouwen, klimmen in bomen en heksensoep maken. Maar er is ook een bloemenweide, waar de kinderen bloemen kunnen plukken voor in de klas en borders met kruiden en mooie bloeiende (veelal inheemse) planten waar insecten op af komen.
Een dergelijk ingericht plein levert als vanzelf veel (bio)diversiteit en hoekjes, gaatjes om je te verstoppen, je kunt er je creativiteit en je energie uitleven of even lekker rustig zitten.
Volgens het lesplan krijgt klas 5/6 elk jaar van april tot oktober schoolmoestuinles op een stukje grond in een buurttuin.

Dit plein verdient volgens Springzaad het vignet, omdat het aan álle criteria van de checklist voldoet en het is dus ook een echt voorbeeldplein. Dat wil niet zeggen dat de school geen wensen meer heeft. Een groen schoolplein is natuurlijk nooit af. Ik heb het voorrecht gehad om ook bij het onderhoud betrokken te blijven. Samen met ouders zijn we 10x per jaar een dagdeel (2,5 tot 3u) aan het werk. Onderhoud en doorontwikkeling op een groen plein is echt een specialiteit, want je moet continu rekening houden met de balans tussen de spelende (en dus lerende) kinderen en de zich ontwikkelende natuur. 

Harderwijkse Zaken heeft een mooi filmpje gemaakt over de uitreiking van het vignet ‘Groene Schoolpleinen’ van Springzaad.

Dit artikel is bedoeld voor iedereen die met kinderen naar buiten gaat om samen van alles te ontdekken in de natuur.

In het voorjaar staan de bomen in bloei! Kersen, appels, peren, ja alle fruitbomen, zien er feestelijk uit met wolken witte of roze bloesem. Paardenkastanjes bloeien uitbundig met witte ‘kaarsen’ vol kleine bloemetjes, de wilde lijsterbes en gewone vlier doen dat met een overvloed aan witte bloemschermen. 

Er zijn ook bomen met andere minder opvallende bloemen. Bomen met katjes bijvoorbeeld zoals wilgen, elzen, berken en populieren. Die bomen zijn nu al (bijna) uitgebloeid. Maar de groenige bloemen van andere soorten zoals eiken, beuken en de heerlijk geurende bloemetjes van lindes kun je de komende tijd goed bekijken.   

Zie je de stamper en de meeldraden in de rozige appelbloesem? 

Ontdek het! 

Voortplanting

Bestuiving door insecten

Hoe mooi we hun bloemen ook vinden, de fruitbomen bloeien niet voor ons, maar om insecten aan te trekken. Vooral bijen en hommels komen op het voedsel af dat daar te halen is: nectar en stuifmeel. Als ze een bloem induiken, blijft er wat stuifmeel aan hun haren kleven.  Die stuifmeelkorrels nemen ze mee naar de volgende bloem en zo komt er ook stuifmeel  op de stamper terecht. Uit zo’n bevruchte stamper groeit een vrucht of bes waar binnen de zaden rijpen. 

Een gewone vlier vol geurige witte bloemschermen.   

Bestuiving door de wind

Er zijn ook bomen die het van de wind moeten hebben om hun stuifmeel te verspreiden. Wilgen bijvoorbeeld, elzen, berken, en ook eiken, beuken en tamme kastanjes. Hun katjes met stuifmeel hangen te bungelen en iedere windvlaag neemt een wolkje stuifmeel mee. Als dat stuifmeel op een vrouwelijke bloem komt van dezelfde soort, wordt deze bevrucht. Daarna zullen er in de vrouwelijke bloem zaden gaan ontwikkelen. Denk aan beukennootjes en tamme kastanjes. 

Ook naaldbomen hebben bloemen die wolken stuifmeel produceren. 

Niet zo leuk als je last hebt van hooikoorts.   

Fagus sylvatica

Beuken bloeien met kleine groenige bloemetjes. Op een boom heb je mannelijke bloemen met stuifmeel en vrouwelijke bloemen met stampers. 

Quercus robur

Ook eiken hebben mannelijke en vrouwelijke bloemen. De mannelijke groene katjes hangen naar beneden. De vrouwelijke bloempjes vallen niet zo op. Het zijn kleine rode ‘bolletjes’.  

Activiteiten voor kinderen

1. Onderzoek

Zoek verschillende bomen in de buurt en bekijk ze goed. Welke verschillen zie je; in de stam, de takken, de knoppen of bladeren en eventueel de bloemen. Bekijk vooral de bloemen goed. Zie je er insecten op of bij? Of neemt de wind het stuifmeel mee?   

2. Zoek de namen van bomen

Probeer met hulp van een bomenboek of internet de namen van de bomen bij jou in de buurt te vinden. Maak eventueel foto’s van de stam, de bladeren en de bloemen. Je kunt ook een mooie bomenposter maken van de foto’s of tekeningen. Zet bij iedere boom de naam en een korte omschrijving.   

3. Vlierbloesem siroop 

Van vlierbloesem kun je lekkere limonadesiroop maken. Op internet zijn goede recepten te vinden. Je hebt er alleen bloemschermen voor nodig, suiker, citroen en water. Plus een pan en wat schone lege flessen met dop. Pluk alleen bloemschermen van vlieren die niet langs een drukke weg staan. En let ook op of je daar wel mag plukken.  

Websites:

www.schooltv.nl

Filmpje: Bloeiende kastanjeboom, Een vroege bloeier, 

Tekst: Marlies Huijzer

Foto’s: Martin Stevens

Nepnieuws & truth matters 

Door: Jeanette van der Meulen

Oorverdovend stil bleef het in het sprookje van “De nieuwe kleren van de keizer”. Uit angst op te vallen kiezen alle onderdanen ervoor om mee te gaan in de bewondering van ‘de onzichtbare nieuwe kleren van de keizer’. Iedereen doet alsof, vermijdt onderling contact en twijfelt zelfs aan de eigen waarneming. Maar niemand ziet iets, want er is niets. Totdat een kind uit het publiek roept: ‘Hee, kijk, de keizer loopt in zijn blootje!’ Iedereen houdt de adem in, maar wonder boven wonder wordt de opmerking van het kind door de omstanders herkent en overgenomen, ‘het kind heeft gelijk, hij loopt inderdaad in zijn blootje!’ Zo wordt de leugen voor iedereen zichtbaar.  

Nepnieuws dus als giftige mix om verwarring te stichten. Niemand is meer in staat zin van onzin te  onderscheiden. Dit doet ongebreidelde macht, die zet de realiteit om in een verzonnen realiteit en zuigt iedereen mee een twilight zone in van ontworteling, vervreemding en angst om uitgespuugd te worden door eigen groep, gemeenschap, of land.  

Met de verbazing over de corona pandemie nog maar net achter de rug, rol ik in de verbijstering over de middeleeuwse oorlogsdreiging vanuit midden Europa. Ook dit gevaar kruipt net als corona elk huisje binnen en belast onze kinderen. Mijn kleindochter van 10 jaar knutselt, keuvelt, kletst zoals gewoonlijk honderduit, haar handen staan intussen nooit stil en ik zie haar met grote streken blauw en geel kordaat de vlag van Oekraïne schilderen met in het midden de zwarte koeienletters: “Stop Poetin” (zie foto)  

Ondanks al het (nep) nieuws dat langskomt en mij uitdaagt partij te kiezen, zie ik geen “good guys en bad guys”. Immers na de val van de Berlijnse muur (1989) was nucleaire ontwapening topprioriteit. De zelfstandigheid van Oekraïne (1991) werd bekrachtigd in het memorandum van Boedapest (1994) In ruil voor het inleveren van 6000 kernkoppen erkennen zowel Rusland als de VS maar ook Engeland (en Frankrijk & China in afgezwakte vorm) de soevereiniteit en de grenzen van Oekraïne. Ook werden door deze landen veiligheidswaarborgen afgegeven mocht Oekraïne in de toekomst ooit aangevallen worden. Wat blijft over van deze beloften, en wie gaat straks wie nog vertrouwen? 

Ik schaam mij voor zoveel bedrog en waan mij asielzoeker in eigen land. Oplopende voedsel- en energieprijzen versterken dit gevoel. Ik wil even geen Europeaan maar ook geen Rus, geen Amerikaan of Oekraïner zijn. Dan liever voorlopig maar even stateloos. 

Wat mij opvalt in het sprookje is dat niet de realiteit verandert maar de houding ten opzichte van de  realiteit. En daar zit nou precies onze kracht. Niet “alles komt goed ”maar alles is goed”. En ieder van ons kan ervoor kiezen om zichzelf daar actief toe verhouden. 

En dan nog…wie zijn in dit sprookje nu eigenlijk de slechteriken? Zijn het de wevers of is het de keizer? Klagen de wevers het egoïsme van de keizer niet aan? En in het verlengde hiervan, maken wij onszelf niet te groot met al onze meningen over de actualiteit? Of zou het zo kunnen zijn dat juist dit onze begoocheling is; achter nepnieuws en truth matter aanhollen omdat wij denken daardoor alle touwtjes toch nog in handen te kunnen houden? 

In de natuur hebben veranderingen een autonoom proces en komen altijd vanuit de wortels. Ook zijn veranderingen altijd groter dan wij, kijk maar naar de seizoenen, en naar dag en nacht, eb en vloed, nat en droog, koud en warm. Van nature altijd aanwezig deint de hele wereld hier willig in mee. Dus het kan toch?!  Heemvolkeren dragen deze geheimenissen nog in hun hart en kunnen ons helpen de natuurwetten terug te vertalen naar een menswaardige samenleving. Laten wij hiernaar luisteren:  

  • Een gemeenschap is niet iets wat je af kunt dwingen. Maar ontstaat als wij deelnemen aan het leven zelf, samen met degenen om ons heen. 
  • “Wij gaat voor mij”- wij zijn een gemeenschap, wij zijn één lichaam. Waarom verzetten wij ons hier zo tegen?  
  • Gemeenschap is het speelplein waar wij de dans van het leven kunnen dansen.
  • Alles is verbonden dus er zullen altijd mensen (natuur of oudsten) om ons heen zijn die de weg wijzen.

Wat hebben wij de natuur als kompas keihard nodig: niet meer nemen dan nodig is, eigen afval opruimen en hergebruiken, voluit bloeien en voluit sterven, verscheidenheid koesteren en een netwerk vormen om te overleven. Van je overvloed geven om je gemeenschap sterker te maken. Daar kunnen zowel de keizer als de wevers in het sprookje nog eens een puntje aan zuigen

Door: Ity Busstra

Een bijzondere dag waar velen van ‘ons’ netwerk Springzaad niet wilden ontbreken en waar ook de familie van Kees aanwezig was: de dag van Kees, over ‘Groene Verwondering’. Kees zelf was dan wel niet fysiek aanwezig, in zijn nagedachtenis was hij er des te meer. In de verhalen die we aan elkaar vertelden waar Kees ons geraakt heeft, de door alles heen geweven bezieling in zijn missie voor kind en natuur, zijn ideeën en schrijven over het belang van natuur rondom het kind, de vruchten van zijn niet aflatende werk hierin; we konden er volop weer van proeven en het smaakte goed. Inspiratie stroomde rijkelijk van de ene natuurlijke geest naar de andere, herkenning en erkenning van Kees zijn gedachtengoed was voeding voor onze ziel.

Han Both en Wendy Schuurmans krijgen de eerste exemplaren van het ‘Verwonderboekje’ een bloemlezing van teksten van, voor en over Kees Both aangeboden door Ilse Vonder

Het was een stralende zonnige dag daar in Nijmegen, waar de Jenaplanschool ‘De Lanteerne’ ons ontving met een geïnspireerd team en een lieflijk natuurlijk plein, waar je de sporen terug kon vinden van genoten buitenspel. In de ochtend werd gesproken over Kees, over zijn passie en over hoe wij dat als ‘Springzaders’ verder mogen uitzaaien. De middag draaide om de workshops waarin we het gedachtengoed van Kees konden doorgeven. Kees, Springzaad in hart en nieren, zou genoten hebben van deze bijeenkomst. Het voelde ook oprecht als een reünie, een afsluiting van een tijdperk waarvoor Kees, tezamen met Willy en Marianne, de toon heeft gezet, en een start van een nieuwe uitdaging om de schoolpleinen nog meer te vergroenen dan nu al gedaan wordt.

Het groen dat, ook op dit plein, weggespeeld wordt en onder druk staat, overal om ons heen, waar ruige landjes al lang verdwenen zijn en meer natuur opgeofferd wordt voor beton, dat groen is nog steeds, en steeds meer, van de hoogste prioriteit. De natuurtuin achter de school, die Marianne herkende van twintig jaar geleden en die nog steeds prachtig liet zien hoe mooi het kan zijn, was een plek waar je het gedachtengoed van Kees volop herkende.  Het groen om in te spelen, groen om mee te werken, groen dat aansluit bij de belevingswereld van het kind, groen om in te ‘zijn’. 

De verscheidenheid aan sprekers gaf een waaier aan inspiratie en herinneringen aan ons aller Kees, want zo voelde het toch wel. Na een welkomstwoord van José Berndt, de directeur van de Jenaplanschool die ons zo warm ontving, gaf Sigrun Lobst vanuit stichting Springzaad een lezing over de speerpunten van Kees Both: ‘Terugblikken om vooruit te zien’, waarin ook in beelden het werk en gedachtengoed van Kees was gevangen. ‘Meester Kees, wat zag hij in die glazen bol’? Bevlogen vertelde Sigrun over de kennis van Kees die door zijn schrijven zo breed toegankelijk is geworden, over kinderen naar de natuur brengen oftewel de natuur naar de kinderen, dichtbij, bij de school. Over vragen stellen aan de kinderen, geen vragen waarvan het antwoord al duidelijk is, maar zelf te vinden: ‘Vraag het de kruisspin zelf maar.’ Daar ontstaat verbinding en liefde voor de natuur.

Meester Kees Both

Een van de afbeeldingen uit het bundel ‘Verwondering’ met teksten van, voor en over Kees Both

Klik op de afbeelding om het in onze winkel te vinden.

De meester Kees Both had zo’n grote liefde voor de natuur dat zijn schrijven daarover nooit ophield. Hij schreef om mensen te laten inzien wat het belang is van natuur voor kinderen en wat je als leerkracht daarin kan betekenen. Geef kinderen ervaringen, laat ze ontdekken, begin klein en laat het groeien, geef ze een omgeving waarin ze ontdekkend leren, laat ze al hun zintuigen gebruiken, niet binnen maar buiten bij de school. Bovenal is al het werk van Kees diep doordrongen van verwondering; verwondering in jezelf, vanuit verwondering lesgeven, doorgeven, meebeleven, om die verwondering wakker te maken in het kind. Die diepe ervaring die kinderen mogen beleven dat alles één is, verbonden met elkaar en dus met jou.

Hoe verder, nu Kees ons achterlaat met al zijn passievolle ideeën? Sigrun vertaalde het als de pedagogiek van de hoop: de boom van het gedachtengoed van Kees, de wortels stevig verankerd in de aarde, met ontluikende knoppen in de jonge lente, met blaadjes en jonge twijgjes waarmee wij verder kunnen groeien. De groene pedagogiek waaraan Kees een gezicht heeft gegeven zal meer en meer verweven mogen worden binnen de school. Dat begint al aan de basis, waar jonge leerkrachten opgeleid worden op Pabo’s, het mag zich verder weven in het beleid van de scholen, de schoolomgeving, de buitenlokalen. Het zou een normaal gegeven mogen worden om buiten les te geven. Want vraag je eens af hoe de schoolomgeving gezien wordt door het kind: voelt het zich uitgenodigd, voelt het zich gezien? Bloemen maken hierin de vertaalslag, bloemen geven kinderen de verbinding terug van de natuur, laten hen voelen dat ze van belang zijn, het kind is immers natuur. Niets is natuurlijker dan opgroeien in een bloemrijke en groene omgeving, waarin je als kind een immense band kunt opbouwen met de natuur en al haar rijkdommen, als voeding voor zowel lichaam als ziel. Jaarfeesten, vuur en water, lucht en aarde, de zintuigen, alles draagt bij aan het verweven van de liefde voor de natuur in het dagelijkse leven van het kind. De lente begint, strooi zaadjes van liefde voor de natuur, zo is er leven na de dood.

Hierop volgde een inspiratiemoment van Ilse Vonder, verbonden met Kees vanuit de Groene Pedagogiek. Op ieders stoel lag een zakje met een voorwerp uit de natuur, met onze zintuigen mochten we voelen, tasten, luisteren, ruiken, en dan pas kijken. Verwondering. Een naam bedenken voor wat je zag, alsof het de eerste keer is dat je het ziet, zoals een kind: zonder tijdsdruk, eindeloos, waarnemen, ontdekken, ervaren. Ilse las een tekst voor die, geschreven door Kees, alles zegt over waarnemen: ‘Meester, ik heb een wriemelaar gevonden!’ Kees heeft het over het begroeten van wat je ziet, de naam doet er niet toe, tot je het gekend hebt. De verwondering van kinderen over alle aspecten van de natuur leefde ook in Kees. Hij haalde graag de woorden aan van R. Carson uit ‘The sense of wonder’, waarin zij zegt dat elk kind een volwassene nodig heeft die het mysterie van het leven samen wil ontdekken. Tegenwoordig is dat geen normale zaak meer, steeds minder mensen en ook leerkrachten hebben weinig met natuur. Ilse draaide het aan het einde van haar inspiratiemoment dan ook om: ‘Om volwassenen in staat te stellen hun aangeboren besef van verwondering levend te houden, heeft het de kameraadschap van tenminste één kind nodig, om samen de vreugde, de opwinding en het mysterie van de wereld waarin wij leven te beleven en opnieuw te ontdekken.’

De heerlijke, eerlijke lunch bracht ons naar buiten, waar de zon scheen en iedereen neerstreek op het plein, in afwachting van de workshops in de middag. Eenieder kon meedoen aan een tweetal workshops die het thema ‘Verwondering’ in zich droegen. Jan van Schaik liet ons met speksteen werken, Jan Kersten deed verslag van het ontwerp en de aanleg van de buitenruimte, Pjotr Timmerman en Ity Busstra gaven in de natuurtuin speelse oefeningen met natuurlijk materiaal, Anne Remmerswaal liet ons bouwen met buizen waardoor het water getransporteerd werd over het plein. Ontmoetingen, bevlogen gesprekken, uitwisseling van ideeën, alles was aanwezig, maar bovenal verwondering.

Na dit heerlijk samenzijn onder de zon las Anne Remmerswaal het schrijven voor van Arjen Wals, die helaas op het laatste moment niet kon komen, zoals nog vele anderen die zich met pijn in het hart af moesten melden. Doordrongen van de groene pedagogiek zette Kees in op ‘een school voor het leven’. Arjen verhaalde over de invloed die Kees heeft gehad op zijn denken over NME en hoe Kees de weg bereidde op het naar buiten gaan met de kinderen, op de directe belevingswereld van het kind aanspreken vanuit de zintuigen en het ontdekkend leren. Arjen gaf mooie voorbeelden vanuit de praktijk, ooit verteld door Kees, waaruit het beeld spreekt dat Kees voor ogen had hoe een school en het beleid ervan eruit zouden moeten zien. Kees staat aan de basis van de visie hierover, waar we hem allemaal zeer erkentelijk voor zijn.

Een verrassend onderdeel van de dag was het samen zingen. Christiaan Both, zoon van Kees, nam ons onder zijn bezielende leiding mee in verschillende canons, die we tot een goed einde brachten. Het samen zingen schiep verbinding en drukte het samenzijn uit van ons hier met elkaar als Springzaadmensen rondom de gedachtenis van Kees, maar het gaf ook zeker een inkijkje in de band die er is binnen de familie Both. Han Both, de vrouw van Kees, dankte een ieder die zich zo ingezet heeft voor deze dag en deelde bloemen uit aan het organisatieteam.

Na de eerdere rondleiding over het Wereldplein, liet Jan Kersten van Bureau Niche ons de achtergronden zien van zijn ontwerp. Via getoonde schetsen verhaalde hij enthousiast over de school, het team en de ideeën die vertaald zijn naar een plein waar kinderen niet alleen kunnen spelen, maar ook op het gebied van techniek zoveel mogelijkheden tot ontdekken hebben. Een plein waar meerdere schoolse zaken speels zijn vertaald naar de buitenruimte zodat ook buiten met recht een extra leerruimte biedt. 

Als afsluiting biedt Ilse Vonder het boekje ‘Verwondering’ aan, waarin een klein deel van de teksten van Kees zijn erfenis. ‘Een bloemlezing van, voor en over Kees Both’, zoals er onder staat als subtitel. Ilse noemde Kees ‘een groene Sinterklaas’ zoals hij artikelen uitdeelde aan ieder die daarvoor open stond. Velen zullen dat herkennen en meegelezen hebben door de jaren heen. Samen met Wendy, schoondochter van Kees, is er gekozen uit de pareltjes die wij nu nogmaals tot ons mogen nemen. Een parel van een boekje, dat niet in de kast maar op de tafel mag blijven liggen om het gedachtengoed van Kees in ons wakker te houden, om af en toe even in te zien en je te verwonderen over het leven en al het mooie dat Kees ons meegegeven heeft.

Hoe draag je zorg voor ontwikkeling en continuïteit van een levendig speel/leerlandschap tussen kindererosie, groeikracht en de perikelen van het dagelijks leven?

Vrijdag 20 mei 2022 van 10.00 – 17.00 uur

Den Haag/ Ypenburg / Zoetermeer

Voor hoveniers, ontwerpers en andere geïnteresseerden die belangstelling hebben in het ontwikkelen en beheren/ onderhouden van duurzaam levendige groen/blauwe leerlandschappen bij scholen. Deze excursie wordt georganiseerd en begeleid door ervaren Springzaadpartners: Jan van Schaik zandraket.nl & Wouter van Santen Biotooptuinen.nl & Sigrun Lobst Aardrijk. landschap en spel & Jurek Minderman

Vaak gaat het over het aanleggen van speelnatuur tijdens workshops van Springzaad, maar:

  • Hoe hou je het groen/blauwe speel/leerlandschap door vele jaren groen, groeiend en levendig?
  • Hoe maak je groei en ontwikkeling een essentieel onderdeel van de beleving, de speel- en de leerwaarde van de plek?
  • Hoe houd je duurzaam contact met de school, de ouders, de gemeente en bovenal de kinderen? 

Dit en veel meer komt aan bod tijdens de excursie die Stichting Springzaad organiseert op vrijdag 20 mei 2022. We gaan op bezoek bij drie schoolpleinen in de omgeving van Den Haag die al een mooie leeftijd bereikt hebben. Tijdens die bezoeken zullen betrokken personeelsleden spreken, zijn ontwerper, uitvoerende en onderhoudende hoveniers aanwezig en staan te woord, en gaan we met elkaar in gesprek aan de hand van verschillende thema’s en vragen.

We bezoeken de volgende schoolpleinen:
Het Startpunt, Den Haag, Schilderswijk (sinds 2014)
De Paradijsvogel, Den Haag Ypenburg (sinds 2013)
Vrije school De Vuurvogel, Zoetermeer (sinds 2011)

Ga je met ons een dagje mee op bezoek bij drie volwassen schoolterreinen in Den Haag, Ypenburg en Zoetermeer? Meld je dan aan via de rode aanmeldbalk in deze nieuwsbrief of gewoon door een mail te sturen naar info@springzaad.nl

Plaats en locatie: Drie doorontwikkelde schoolpleinen in Den Haag/ Ypenburg en Zoetermeer

Kosten: € 95,-  Gasten;  € 80,- OASEnetwerk;  € 70,-  Partners Springzaad  (prijzen incl BTW) . Incl koffie/thee & koek en vegetarische, biologische lunch

Het is mogelijk een certificaat van deelname te ontvangen.

Opgave:  meld je nu aan via info@springzaad.nl