Door: Ity Busstra

Inclusief spelen, het is de laatste jaren een veelgehoorde benaming die aangeeft dat elk kind mee kan spelen, of je nu wel of geen beperkingen van je lichaam ervaart in je leven. Maar kunnen in de praktijk dan ook echt alle kinderen meespelen? Er is zo’n diversiteit aan beperkingen, zowel fysiek als mentaal, dat het een ingewikkelde klus is om aan al deze kinderen tegemoet te komen. En toch wil je dat proberen, toch gun je elk kind dat het ergens naar toe kan gaan en mee kan doen en niet aan de zijlijn geparkeerd staat of alleen de pomp mag bedienen.  Je gunt het ook de ouders, die vaak gefrustreerd aan moeten zien dat hun kind niet mee kan doen, de speelruimte niet eens kan betreden of alleen maar met hulp iets kan doen en dan nog niet eens samen. 

Een inclusieve natuurspeelplaats is een mooie uitdaging, om alle kinderen te bereiken blijkt echter in de praktijk al snel niet mee te vallen. De beperkingen zijn zo divers, alleen al op fysiek gebied, maar ook zeker bij mentale beperkingen, waardoor er weer andere voorwaarden gewenst zijn. Er is veel meer oog voor de fysieke beperkingen, die zijn ook het meest duidelijk. Je kunt meer inspringen op de situatie die je voor je ogen ziet gebeuren met bijvoorbeeld een kind in een rolstoel. Maar juist de mentale beperkingen, die zo onzichtbaar kunnen zijn of juist heel erg aanwezig in gedrag, geven een extra dimensie mee om nog beter te kijken naar de mogelijkheden die je kunt bieden met dit soort speelplekken. 

Een ontwerp en de aanleg van een inclusieve natuurspeelplaats kost meer tijd en aandacht omdat je rekening wilt houden met alle kinderen en alle beperkingen. Als elk kind, hoe beperkt het ook is, mee kan doen, hoe ziet zo’n speelplek er dan uit met alleen natuurlijke materialen? Er zijn op dit gebied al heel wat gegevens te vinden, o.a. in het rapport van Anke Wijnja en de expertise van Ilse van der Put en de Speeltuinbende, maar toch is het een interessante puzzel om aan alle kinderen tegemoet te komen. Gelukkig blijken de kinderen zelf de belangrijkste aangevers van (on-)mogelijkheden te zijn. Ze laten feilloos zien waar ze tegenaan lopen, wat werkt en wat toch niet zo goed loopt als je van tevoren had gedacht.

Er zijn ondertussen genoeg voorbeelden van buurten en speeltuinen waar mooie speeltoestellen geplaatst zijn, ontworpen voor kinderen in een rolstoel waarin ze mee kunnen draaien en meedoen met de anderen kinderen. Er zijn plekken waar kinderen met een visuele handicap aandacht krijgen en er voor hen een veilig parcours is gemaakt, maar het is vaak gericht op een eenzijdige beperking. Hoe kun je dit dan laten werken in een natuurlijke speelplaats, waar je geen speeltoestellen wilt toepassen die speciaal daarvoor ontwikkeld zijn, maar waar je, behalve een glijbaan, alles zo natuurlijk mogelijk wilt houden en inrichten zodat alle kinderen aan bod komen.

Als je kijkt naar de doelgroep wil je dat alle kinderen, met een fysieke en/of mentale beperking, mee kunnen doen. Je wilt ook dat alle leeftijden mee kunnen spelen, er is nogal een groot verschil in motoriek en interesse tussen een driejarige peuter of een tiener. Je wilt dat het kind genoeg uitdagingen vindt om samen te spelen, terwijl er ook plekjes moeten zijn om je terug te kunnen trekken omdat niet elk kind samen kán spelen, maar juist liever vanuit een veilig plekje observeert wat er om zich heen gebeurt of zo’n plekje  nodig heeft om alle prikkels te verwerken.

Een natuurlijk landschap creëren met hoogteverschillen en een diversiteit aan beplanting geeft genoeg uitdagingen voor elk kind, al of niet fysiek beperkt,  Daar kun je als kind van genieten maar het kan ook juist ontmoedigen. Het zou mooi zijn als er meerdere mogelijkheden zijn om een speelelement te benaderen, een heuvel op te komen, een brug over te steken, een waterparcours te volgen of om op iets te klauteren. Ook kan het met mentale beperkingen heel lastig zijn het overzicht te bewaren of sowieso het terrein te betreden als het al wat drukker is met spelende kinderen. Hiervoor is een plattegrond van het speelterrein een uitkomst zodat je je van tevoren kunt verheugen op waar je naar toe wilt. Ook routepaaltjes hebben die functie, ze hebben zelfs meerdere functies, zowel voor visueel beperkte kinderen als ook in de zin van speuren, wat kinderen graag doen, het is ook een houvast in het aanbod van speelelementen. Een routepaaltje is een ijkpunt dat vertelt dat er op die plek iets te doen of te onderzoeken is. Het geeft bepaalde kinderen richting en een gevoel van controle, het speelt een stuk geruster als je weet waar je bent. Via carving extra zichtbare figuurtjes toevoegen, zoals van de vier elementen en dieren die daarbij passen, geeft een interessante speurtocht en een extra verbindingsmogelijkheid met de plek omdat je dan een verhaal in stapt waar je je als kind in kunt leven.

Het verschil met een speelplek waar speeltoestellen zijn geplaatst tegenover een natuurrijke speelplek is dat er veel meer uitdagingen zijn te vinden binnen een natuurlijk kader en voor veel meer kinderen die in leeftijd en ervaringen verschillen. Daarin werkt de natuur zo fantastisch mee, dan weet je des te meer waarom je zo graag werkt met natuurlijke materialen en natuurlijke beplanting: de natuur biedt uitdagingen op elk niveau zodat het altijd spannend blijft en het biedt die extra verzorgende functie op vooral het mentale gebied als vanzelfsprekend aan. Hierin is de natuur meester: groen is de kleur die wij als meest rustgevend ervaren en schuilplekjes ontstaan gemakkelijk in speciaal aangelegde speelbosjes of levende hutten waar je je kunt verstoppen en terugtrekken. 

In een natuurlijke speelomgeving is voor elk kind een plekje te vinden waar het gedijt. Je wilt de bouwers een plekje geven om te bouwen, de sjouwers met takken en zand laten sjouwen, de rauwdouwers een uitdaging geven in balans en de schouwers laten beschouwen. De natuur heeft brede armen en biedt het allemaal, zo ervaren kinderen aan den lijve de helende kracht van spelen in het groen. Het is dan ook fascinerend om te zien hoe kinderen in een natuurrijke omgeving anders gaan spelen en hoe het sociale aspect vergroot wordt. Elkaar gaan helpen om ergens te komen zou een natuurlijke gang van zaken kunnen worden als je ziet dat je vriendje ergens niet zo gemakkelijk kan komen als jijzelf. 

In een lang(zaam) traject hebben we nu een inclusieve speelplek opgeleverd aan de recreatieplas Kotermeerstal in Dedemsvaart. Vanuit het originele ontwerp van mij is een verkleinde uitgave met specifieke elementen gecreëerd op een openbaar toegankelijke plek door Anno2000, met medewerking van Hans Nijmeijer en Hans van Dorp. De eerste opzet om een omheind en daarmee gevoelsmatig veilige plek te creëren, waar ouders ook meer rust kunnen ervaren mocht je elke dag te maken hebben met een ‘weglopertje’, is omgezet naar een plek aan de waterkant die daarmee ook weer extra uitdagingen geeft. Het achterliggende idee dat niet alleen de kinderen met elkaar kunnen spelen, maar ook de ouders elkaar wezenlijk kunnen ontmoeten blijft hopelijk in stand. Het gevoel dat ouders van kinderen met een beperking verwoorden -de zoektocht naar geschikte speelplekken en het gevoel  hierin alleen te zijn en altijd ‘aan’ te moeten staan-, maakt dat de wens des te groter is dat ouders en hun kinderen hier een plek vinden die dan wellicht nog niet helemaal ideaal is, maar wel een heel stuk op weg is naar inclusiviteit. De toekomst gaat uitwijzen hoe inclusief ‘inclusief spelen’ eruit gaat zien, in de hoop dat echt alle kinderen mee kunnen én durven doen.