Verslag Springzaad excursie rondje Amsterdam

Op vrijdag 16 juni was het zover. Na de succesvolle excursie naar doorgegroeide groene schoolpleinen in de regio Den Haag een jaar geleden was dit jaar Amsterdam Zuid aan de beurt. Vijf verschillende parels van kersverse tot uitgegroeide speelnatuur bij scholen/ kindcentra en een speeltuin tussen de Zuid-As en Osdorp stonden op het programma. Een groepje enthousiaste Amsterdamse Springzaadpartners hebben een veelzijdig programma voor collega’s en gasten samengesteld. 17 deelnemers, waaronder drie collega’s uit Vlaanderen en Engeland fietsten uiteindelijk op een zomers blauwe dag door hartje Amsterdam van de ene verkoelende speelse oase naar de andere.

De dag begon op het groene leerlandschap van ‘Kindercampus Zuid-As’. Deze school heeft het bijzondere verhaal dat ze al twee keer verhuisd is! En wat extra bijzonder is, het groene schoolplein is steeds mee verhuisd! Het schoolplein wat er nu lag, was pas enkele weken oud… Het was gerealiseerd uit de materialen van het vorige leerlandschap! Onder genot van een warm drankje en een lekkere, gezonde versnapering kon je twintig Springzaders vol enthousiasme zien rondlopen in dit unieke landschap. Nadat er een klein uurtje rondgescharreld was en Jan van Schaik/ Zandraket (ontwerper en aanlegger) verteld had hoe het landschap tot stand was gekomen, vervolgde het gezelschap al fietsend door het Amsterdamse verkeer de excursie richting Humanistisch Kindcentrum de Wereldboom.  

Het groene schoolplein van ‘HKC de Wereldboom’ is ontworpen en aangelegd door ‘De Twee Heeren’. Barry Bimmerman van ‘De Twee Heren’, gaf tekst en uitleg over het ontstaan van dit schoolplein, het onderhoud, de toekomst en hoe het bedrijf en hij zelf een ontwikkeling doormaken. Zo schetste hij onder andere hoe hij en collega’s in de loop van de tijd langzaam van speelnatuur, met veel groen steeds minder groen realiseerden en zich bij nieuwe schoolpleinen stortten op grote en uitdagende speelelementen. Deze zijn de eyecatchers van de pleinen, maar verbruikten vaak zo veel budget, dat het groen uiteindelijk achterwege bleef. Dit vonden zij geen goede ontwikkeling, dus hebben ze bedacht om eerst de nadruk op het groen te leggen. Vervolgens is het veel makkelijker aanvullend budget te vinden voor gebouwde speelelementen. Zodoende werden de pleinen weer veel gevarieerder en groener.

Na het bezoek aan ‘de Wereldboom’ ging de groep verder naar de natuurspeeltuin ‘Plan West’, deze speeltuin is ontworpen door Sigrun Lobst/ Aardrijk in 2002. We werden ontvangen door Benito, al sinds jaar en dag beheerder van de speeltuin. De speeltuin is gelegen midden in de Baarsjes en was voor de transformatie naar natuurspeeltuin een gewilde plek voor jongeren om te hangen. Na een heerlijke lunch vertelde Benito over deze verandering en hoe hij ook ziet hoe de jeugd die sindsdien komt op de plek mee veranderd is: ander spel ontwikkelde, gevarieerder werd en betrokkener is bij de inrichting. Benito gaf daarnaast aan dat zijn ervaring is dat het nog steeds wel lukt om jonge kinderen uit een kansarme omgeving buiten te betrekken. Maar de oudere kinderen gaan dan toch liever voetballen, zou dat veranderen met de komende generaties die vanaf jongs af aan al betrokken zijn bij buiten/groen? 

Vervolgens stond het volgende schoolbezoek op de planning, een bezoek aan het groene schoolterrein van de ‘Huibersschool’. Het schoolplein is ontworpen, aangelegd en wordt onderhouden door Jan van Schaik. De deelnemers werden verwelkomt door Yvette van der Kolk, leerkracht op de school. Yvette heeft een klein klasje met kinderen die een grote taalachterstand hebben. Aan de hand van de groene speeltuin en ook de moestuin, die naast haar lokaal ligt, helpt ze de kinderen om zich de Nederlandse taal machtig te maken. Ze vertelde hoe een kind in het klaslokaal heel ingetogen is maar zodra ze bezig zijn in de moestuin helemaal enthousiast wordt en vol energie aan de slag gaat! Na het horen van dit mooie verhaal was het tijd om op pad te gaan naar de laatste school.

Dat was de ‘Osdorpse Montessorischool’, een groen schoolplein met een lange geschiedenis. De deelnemers van de excursie werden door Wout van Heukelom en Cygnea van der Hooning, docent van de school, meegenomen in dit verhaal en vervolgens rondgeleid op het schoolplein. Er werd gesproken over een lang proces met vele betrokken partijen waarin de houding van de school veranderde, hoe er langzamerhand niet meer bij elk niet ‘groen’-stukje ‘het onkruid’ weggehaald wordt om zodoende het goede voorbeeld te geven aan de buurt. Zoals ook eerder bij de wereldboom besproken kunnen groene schoolpleinen een experimenteerveld zijn. Vanuit hier kunnen nieuwe ideeën over groenonderhoud, zoals het toelaten en koesteren van groen ‘tussen de tegels en in de plinten’ zich de wijk in verspreiden. Het plein van de OMS is een mooi voorbeeld van een plein, dat zich steeds verder ontwikkeld en nooit af is. Tijdens het gebruik ontstaan nieuwe ideeën vanuit zowel kinderen als leerkrachten, die opgepakt worden en het plein doorontwikkeld. De nieuwste wens en uitdaging op dit moment is het realiseren van een ‘Paardenpaadje’, dat de kinderen hebben ontwikkeld tijdens het spel en waarvoor nu een geschikte vorm gezocht wordt.

Een lange mooie excursiedag werd uiteindelijk afgesloten met een heerlijk diner op het schoolplein van de ‘Osdorpse Montessorischool’. Daarbij werd rustig de dag nabesproken en al weer plannen gemaakt voor de volgende excursie, waarover later meer op deze plaats… 

Tekst: Jurek Minderman

Auteur: Harrie Kiekebosch Communicatie

Om ons immuunsysteem actief te houden, moeten we het voeden!

De spelmakers + ruimtedenkers van OBB hebben er een zwaarwegend argument bij om veel meer groen in de buitenruimte te creëren: in de grond zitten miljarden bacteriën die ons gezond houden. Bac2nature heeft daar veel kennis over: er is een regelrechte connectie met micro-organismen in de grond en de kwaliteit van ons immuunsysteem.

OBB Spelmakers + Ruimtedenkers is adviesbureau voor bewegen, spelen, sporten en ontmoeten (BOSS) in de openbare ruimte. Want spelen is leuk, sporten gezond en ontmoeten belangrijk. Door veranderend klimaat en teruglopende biodiversiteit is een groene buitenruimte nog veel belangrijker geworden. Je gaat hittestress tegen en je verkleint de overlast van stortbuien. Dankzij de kennis van Marco van Es, Advisor in healthy microbes van Bac2nature is er nóg een argument voor groene buitenruimte bijgekomen: het is ook voor ons immuunsysteem veel beter.

Johan Oost van OBB: “de tijd dat we met pek en veren werden afgevoerd als we een groen schoolplein voorstelden en dat dan ook nog eens voor de hele wijk open wilden stellen, die ligt nu wel achter ons. Als we beleidsmakers kunnen overtuigen dat het ook de gezondheid van het individu en van de samenleving ten goede komt, dan kunnen we echt stappen gaan maken!”

Veel meer kennis over micro-organismen
Van Es: “We hebben de laatste jaren in hoog tempo veel meer ontdekt over het belang van micro-organismen op het functioneren van bijvoorbeeld onze darmen. Vroeger had je een microscoop en Petri-schaaltjes nodig om de wereld van bacteriën te onderzoeken, sinds we op DNA-niveau kunnen kijken, zijn de mogelijkheden voor onderzoek enorm gegroeid. Dat heeft onder andere de kennis opgeleverd dat er een duizelingwekkende verscheidenheid aan micro-organismen op bijvoorbeeld onze huid en in de darmen zit. Ter vergelijk: de wettelijk toegestane soorten bacteriën die we aan ons voedsel toe mogen voegen is daar maar vier procent van.”

Die andere 96 procent moeten we niet negeren, volgens van Es. Vraag is nu: hoe krijgen we die binnen. En het antwoord is helemaal niet ingewikkeld: we moeten meer in contact komen met de natuur, meer in het zand spelen, groene parken in de stad, planten op kantoor en rauwe groente en fruit eten.

Johan Oost van OBB: “Eigenlijk moeten bacteriën een nutsvoorziening worden!”

Van Es: “Doordat we dichter op elkaar zijn gaan wonen kunnen ziekteverwekkers makkelijker worden overgedragen. Dus die anderhalve meter afstand tegen corona helpt! En salmonella moet je ook voorkomen. Je moet hoge concentraties ziekteverwekkers vermijden. Tegen die snelheid van verspreiden helpt hygiëne.
Maar aan de andere kant moet je er ook voor waken niet meer met de natuur in contact te komen. Want daar halen we een belangrijk deel van de bacteriën die we nodig hebben voor ons goed werkende immuunsysteem vandaan.”

Voedsel en leefomgeving
Van Es onderscheidt twee domeinen om dat immuunsysteem via contact met micro-organismen optimaal te ontwikkelen: ons voedsel en onze leefomgeving.
Op gebied van voedsel initieerde Bac2nature onderzoeken met de Universiteit van Maastricht, de Vrij Universiteit en het Louis Bolk instituut naar een positief gezondheidseffect van het eten van verse, rauwe groentes en fruitsoorten die geteeld zijn op een bodem met een rijk microbioom. Vraag één is of gewassen die geteeld zijn op de volle grond een hogere diversiteit aan micro-organismen bevatten dan degene die op substraat zijn geteeld. Vraag twee is in welke mate deze micro-organismen in de dunne darm komen. Deze onderzoeken zouden de opmaat kunnen zijn naar een mogelijk bewijs dat gewassen die zijn geteeld in een hogere biodiversiteit nog meer bijdragen aan onze gezondheid.

Op gebied van de leefomgeving is al heel wat meer onderzoek gedaan. In borstvoeding van vrouwen die in een groene omgeving wonen zit een aanzienlijk hogere diversiteit aan prebiotica dan wanneer de jonge moeder op een grotere afstand van natuur leeft. Als in een callcenter jouw desk dicht bij een groene ademende planten-wand staat kun je dat terugvinden in je immuunsysteem. Met buitenspelen is het niet anders: kinderen die vaak in een meer natuurlijke omgeving spelen, ontwikkelen een beter microbioom.

Weg met rubberen tegels en kunstgras
Daar ligt dus een schone taak voor beleidsmakers. Advies van de spelmakers en ruimtedenkers van OBB: haal die rubberen tegels onder speeltoestellen weg en leg er gewoon valdempend zand onder. Dat breekt de val ook, zand kan niet kapot en is dus ook gezonder!

Madeleine Frelier van OBB: “Voor mijn kinderen zijn de groene plekjes in de stad altijd favoriet!”

Madeleine Frelier van OBB: “Natuur heeft te weinig waarde. Een parkeerplaats gaat voor. Maar meer en meer blijkt dat dus onterecht. We zijn graag in het groen. Groen is een middel tegen hittestress en extreem veel water, gevolgen van de klimaatverandering. Groen is dus ook goed voor ons immuunsysteem! Dat is misschien wel de katalysator in het vergroeningsproces. Laten we speelbosjes aan gaan planten in plaats van groen op te offeren. Voor mijn kinderen zijn de groene plekken in de stad altijd favoriet!”

Johan Oost: “Ook dat kunstgras kan wel weg. En als er ergens iets verhard moet worden, maak er dan ook altijd een kuil bij waar water in komt te staan. Zul je zien dat kinderen met van die rode laarsjes aan juist dáár in gaan spelen! En moestuintjes in het park, zodat de combinatie van groene leefomgeving en gezonde groenten samengaan.”

Marco van Es van Bac2Nature: “Het heeft zeer waarschijnlijk een evolutionaire reden dat kinderen in hun eerste 1000 dagen graag grond in de mond stoppen.”

Kinderen stoppen graag grond in de mond
Voor Marco van Es is de quick win dat beleidsmakers op zijn minst de kennis hebben van het effect van micro-organismen in de grond op de kwaliteit van ons immuunsysteem. “Als je kinderen terugzet in de natuur, stoppen ze automatisch grond in de mond. Wel 20 tot 30 gram per dag! Dat heeft waarschijnlijk een evolutionaire reden. Als dat gezonde grond is, gaat het wel om 1000 miljard bacteriën, 10 duizenden soorten. Die hebben allemaal effect op het functioneren van onze darmen, onze ademhaling, zelfs positief effect op angststoornissen en depressies. Kinderen op een school met een natuurlijk speelplein hebben significant meer soorten bacteriën in hun darmen en zijn daarom gezonder!

In het rijtje rust, regelmaat en reinheid is het dus de hoogste tijd anders om te gaan met reinheid, op weg naar een gezonder immuunsysteem en een gezondere groenere samenleving.”

Marco van Es (Bac2nature) en Madeleine Frelier (OBB Spelmakers + Ruimtedenkers) verzorgen een lezing over dit onderwerp op de Nationale KlimaatExpo in Houten. De expo is op 19 en 20 april. De lezing is op 20 april van 11.45 uur tot 12.10 uur in het Innovatietheater.