Verslag van een geslaagde netwerkexcursie naar doorgegroeide groen/blauwe schoolterreinen 20 mei 2022

Het Startpunt, Den Haag

Op vrijdag 20 mei gingen we op stap met een bont gezelschap van 24 mensen op ontdekkingsreis naar drie verschillende groen/blauwe schoolterreinen op leeftijd. Allemaal voorbeelden van duurzaam succesvolle projecten die nog steeds in volle groei en bloei zijn. De vraagstelling van de dag was de zoektocht naar succesfactoren, ontwikkelingen, trucs en bijzonderheden van deze pleinen, hun ontwerpers, bouwers, gebruikers en beheerders.

Het eerste groene leerlandschap wat bezocht werd, was die van International IB School het Startpunt in de Haagse Schilderswijk. De groep werd op het Startpunt welkom geheten door Marleen de Kleijn, directrice. Zij gaf uitleg over het concept IB Worldschool en de ontwikkeling van de school in de laatste jaren. Natuurlijk kwam ook de ontwikkeling van het schoolplein aan bod. Initiatief voor de ontwikkeling van het schoolplein kwam vanuit twee docenten van de school. Het schoolplein is in 2012 ontworpen door Jan van Schaik (Zandraket) en samen met Wouter van Santen (Biotoop Tuinen) aangelegd. Het budget voor het leerlandschap was €80.000,- . Noemenswaardige elementen die te vinden zijn in de binnentuin zijn een heus leemhutje, een boomhut en een pizzaoven waar, getuige de afgebrande deur, goed gebruik van wordt gemaakt.

De effecten die de tuin heeft op de kinderen zijn groot, zo is de motoriek van de kinderen aanzienlijk verbeterd en is het aantal ruzies verminderd, zo vertelde de directrice.

Het onderhoud van de tuin wordt gedaan door Wouter van Santen. Wouter zet het onderhoud zo in dat er zo min mogelijk sporen van de ingrepen zichtbaar zijn, maar alles natuurlijk oogt. Hij werkt niet met contracten en komt langs wanneer de school dit nodig acht. Dit betekent dat hij op het Startpunt vier á zes keer per jaar komt. Daarnaast werkt het schoolteam de laatste vrijdag van de zomervakantie samen om het plein helemaal op orde te maken voor het komende schooljaar dit gebeurd onder toeziend oog van Wouter. Meester Sebastiaan is de kartrekker die er voor zorgt dat leerlingen goed om gaan met de tuin en haar bewoners. ‘Kinderosie’ is een steeds terugkerend probleem met zo’n 160 kinderen die dagelijks gebruik maken van het plein. De vijver werd even het zorgenkindje toen iemand er twee goudvissen in had losgelaten, die de leem-bodem omwoelden en de vijver dreigde niet meer waterdicht te zijn. Inmiddels zijn de vissen gevangen en kunnen de kinderen er weer volop vn genieten.

Rottend hout als aantrekkelijke leef & ontmoetingsplek voor kinderen en insectenleven
Als speelgoed hergebruikte autobanden leveren de nodige discussie op
Met de passende soortenkeuze en nodige bescherming kan ook een klein plein in de loop der jaren heel groen en ruimtelijk worden
De waterpomp met een slimme oplossing voor beknellingsgevaar: een stapel tegel onder het handvat
Een speelkeuken geeft ruimte voor geëmancipeerd rollenspel!
Doorgegroeide, holle bosjes zijn een ideale geheime ontmoetingsplek en bieden materiaal en ruimte voor natuurbeleving
Een waterton hoeft niet van plastic te zijn, water voor plantenexperimenten
Drinkwater uit een kraan is gezond en vermindert de kans, dat uit de waterpomp getapt wordt
Een mooie variant op het tegelmuurtje geeft een extraatje in esthetische waarde

De Paradijsvogel, Ypenburg

De tweede school waar de Springzaders zich naartoe begaven was Basisschool de Paradijsvogel. Deze basisschool bevindt zich in Den Haag Ypenburg. De drijvende kracht achter dit schoolplein is de conciërge, Wim Diesveld. Hij heette de groep welkom op een schoolplein waar nog druk gespeeld werd door de kinderen. Een onderwerp dat meteen tot veel gespreksstof leidde was de rotte boomstam die dienst doet als geliefde schuilplaats en een discussie over risico en speelwaarde opriep. Een ander bijzonder voorwerp was een klapbare putdeksel die in een muurtje gemetseld was. Het risico van beknelling is aanwezig, maar door de slimme manier waarop hij aangebracht was blijft het risico aanvaardbaar en kan de toegevoegde speelwaarde behouden worden. Na het bezichtigen van het plein werd er binnen tijdens de lunch verdiepende uitleg gegeven over het plein door de makers, beheerders en de conciërge. Deze proactief betrokken medewerker die ons, middels mooie anekdotes uit het schoolleven van alledag, dat wat we zagen nog meer verduidelijkte, is zeker een van de grootste succesfactoren van dit levendige groene schoolterrein.

Het plein is ontworpen door Jan en Wouter en ook door beide heren aangelegd in 2012/2013 met een budget van ca €50.000,-. In het begin was er veel weerstand tegen het groene schoolplein. Zo werd er door enkele ouders geëist dat kinderen met schone kleren naar school kunnen gaan en ook terug komen met schone kleren. Enkele kinderen moesten in het begin daarom tijdens het speelkwartier aan de rand van het plein op een bankje zitten. Mede dankzij een bijeenkomst met kritische ouders, ingeleid door een externe expert met een goed verhaal over de waarde van natuurlijk spelen, maar ook door de vele positieve ervaringen en belevenissen is de cultuur inmiddels veranderd en kiezen ouders vaak bewust voor de school. Een nog openstaande wens van de school is het plaatsen van een waterpomp. Daarvoor wordt financiering gezocht.

Volgens de gymleerkracht hebben de kinderen een verbeterde motoriek sinds het groene schoolplein is gerealiseerd. Ook het spelgedrag van de kinderen is anders. Zo werken de kinderen nu meer samen en is het spelgeluid veranderd. In de groene gedeeltes van het schoolplein zijn ze stiller. Ook het schoolpersoneel heeft om moeten leren gaan met de effecten van het groene schoolplein. Betreffende het schoon houden van de binnenruimtes zijn er de volgende oplossingen, er zijn roosters bij de deuren, de kinderen moeten sloffen aan voor ze de klasruimtes betreden en het personeel moet iets meer vegen maar, dat hebben ze er wel voor over. Het onderhoud wordt uitgevoerd door Wouter van Santen middels enkele bezoeken per jaar. Ook in dit geval is dit niet contractueel vastgelegd.

Verder wordt er betreffende het onderhoud besproken hoe een groen leerlandschap niet terug verandert in een tegelplein. Middelen om dit te voorkomen zijn: groen in de visie van de school opnemen, waarde voor de gezondheid en ontwikkeling van de kinderen eraan hangen, verwondering als hoofdthema nemen en docerend personeel met een hart van goud en groene handjes aantrekken. Daarnaast is het belangrijk om een begroting en de nodige werkuren te verwerken in een beleidsplan. 

Een van de personen die mee was met de excursie was Anne Mossink. Anne was er vanuit het onderwijssubsidiebureau (OSB). Het OSB is drie jaar geleden gestart omdat ze merkten dat scholen moeite hebben met het verwezenlijken van hun dromen, niet alleen de groene. Het bureau ondersteunt scholen bij het behalen van beleidsdoelen en bij het vinden van beschikbare budgetten. Het werkgebied bevindt zich momenteel met name rond Amersfoort. Verder werkt het winstmodel als volgt, scholen betalen een startfee daarna werken ze met een no-cure-no-pay principe. De organisatie krijgt namelijk een percentage van de binnengehaalde bedragen. Naast het helpen in de zoektocht naar subsidies bemiddeld het onderwijssubsidiebureau ook tussen scholen en ontwerpers/uitvoerders.

Speelwaarde en risico’s van een ingemetselde putdeksel met bewegelijk rooster wordt met elkaar besproken
Het reliëf van de hoge speelburcht voegt veel ruimtelijke afwisseling en speelmogelijkheden toe aan het kleine plein
Op veel plekken heeft de muur van de burcht een groen en soms zelfs bloeiend jasje….
Niet overal is het gelukt planten in de muur te laten groeien, de redenen worden gauw duidelijk…
Het zittheater wordt binnen en buiten de lessen veel gebruikt en is in de loop de jaren een heerlijk beschutte plek geworden
De combinatie van verschillende soorten steen met mozaïek en hout voegt veel speelsheid toe
Ook op het allerkleinste plein is op een slimme plek een composthoop en/of takkenril voor het eigen tuinafval te vinden
Een terugkerend element op veel groene pleinen zijn spannende raakvlakken tussen beschutte ruimte en de ‘buitenwereld’
Het samenspel van verschillende ruimtelijke elementen geeft het kleine plein veel diepte en laat het daardoor groter lijken.
De kieren in het onderste, losse gedeelte van de stapelmuur geeft ruimte aan verschillende soorten planten
Een mooi uitzicht op het groene plein uit de bovenste verdieping
Tijdens de lunch verteld meester Wim, enthousiaste conciërge en drijvende kracht achter de Paradijsvogel ruimhartig over het alledaagse leven met een groen schoolplein

De Vuurvogel, Zoetermeer

De laatste school die bezocht werd was Vrije School de Vuurvogel in Zoetermeer. Onder het genot van een goede lentebui werd er aandachtig geluisterd naar Joeri Franken terwijl hij vertelde over het groene schoolplein van de Vuurvogel.

Het schoolplein is in 2013 met een budget van €35.000,- aangelegd naar aanleiding van een brand die het gehele schoolgebouw in de as had gelegd. Het ontwerp voor het schoolplein is gerealiseerd door Sigrun Lobst, Aardrijk, Wouter van Santen en Jan van Schaik. Jan en Wouter hebben het plan aangelegd, de gemeente Zoetermeer heeft het straatwerk voor haar rekening genomen. Het initiatief werd gedragen door een zeer actieve moeder. Er was weinig feedback van de school, wel van de ouders. Een aantal dagen hebben ouders geholpen met de realisatie en één dag is er samen met de kinderen aan het schoolplein gewerkt. Onderhoud wordt gedaan door Wouter van Santen en die werkt wederom via zijn principe van alleen ingrijpen als het echt nodig is, bv als bepaalde onderdelen niet meer toegankelijk zijn, er ruimte gemaakt moet worden voor verdrongen soorten of als er gevaarlijke sitiuaties ontstaan.

Het plein ligt verdiept. Het hoogteverschil wordt opgevangen met stapelmuren bij de onderbouw en stammen bij de bovenbouw. Langs de randen is een haag geplant met een grote diversiteit aan inheemse soorten. De onderbouw heeft drie lokalen met deuren naar de buitenruimte, elk lokaal heeft een eigen pleintje van elkaar gescheiden door kleine moestuintjes.

Bijzonder was de plaatsing van twee dertig jaar oude wilgen uit het park die plat zijn neergelegd als klimaanleiding. Ze hebben beiden wortel geschoten en zijn nu min of meer verteerd en  uitgeroeid tot een wilgenbos. Aanvankelijk was de buitenruimte openbaar sinds een jaar wordt het omgeven met een hoog hek.

Na de uitleg liepen de bezoekers nog rond op het schoolplein en werden langzaam verzopen door de regen. Vervolgens is er in de lokale pizzeria nog samen genoten van een pizza en zo werd de interessante en gezellige dag afgesloten.  

Het groene plein van de Vuurvogel leeft van zijn jong volwassen bomen, vaak spontane zaailingen, liefdevol gekoesterd door het meegaande onderhoud van hovenier Wouter van Santen
…en heel veel losse materialen, die door de school niet als rommel, maar als belangrijke speel- en leerelementen worden gezien en benadert
…zo zijn de dagelijkse spelmogelijkheden onuitputtelijk
Het doorgegroeide wilgenbosje uit de wilgenelementen van de eerste jaren
Doelen als waterbuffering, verkoeling, biodiversiteit, rustgevende groene sfeer, oneindige spelmogelijkheden en educatieve en creatieve ruimte…. kun je op dit plein allemaal afvinken
Ook hier weer de typische ontmoetingsplek van binnen- en buitenwereld in de bosjes bij het hek
Afgelopen jaar is een nieuw schuurtje voor spelmateriaal en gereedschap toegevoegd. Niet zo maar een schuurtje… de kwaliteit van het bouwwerk voegt zich harmonisch in het geheel
De laatste jaren zijn een aantal bomen die dicht op het gebouw stonden verwijderd, zonlicht en opwarming zijn ook voor de bovenste klaslokalen geen probleem meer en s’ winters zitten de vogels bijna op de vensterbank
De waterpomp met speelbeek vanaf de heuvel
Een ingegroeide speelvlonder tussen de bomen.
Jan van Schaik, een van de makers van het plein verwondert zich keer op keer over de natuurlijke sfeer op het plein.
… en vergis je niet: het plein is niet groot en ligt midden in een drukke woonwijk!

 

Door Jurek Minderman ism Wouter v Santen en Jan v Schaik

Foto’s: Sigrun Lobst